ΤΖΟΒΑΝΙ ΜΠΟΚΑΤΣΙΟ, των Καραμπέτσου Ιωάννας, Σέρρα Λένας

ΤΖΙΟΒΑΝΙ MΠΟΚΑΤΣΙΟ (1313-1375) Μουσικό Σχολειό Αλίμου Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Και όμως γυρίζει» Φλωρεντία 2016 Καραμπέτσου Ιωάννα, Σέρρα Λένα

Ο Βοκάκιος είναι ο μεγαλύτερος παραμυθάς της Ιταλίας, αυτός που με τα έργα του άνοιξε νέους ορίζοντες για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Ο μέγας ανατόμος των ανθρώπινων παθών περιλαμβάνεται στο πάνθεο των αναγεννησιακών ποιητών και συγγραφέων. Θαύμασε και μιμήθηκε τον Δάντη και αφοσιώθηκε στον Πετράρχη με μια φιλία πιο δυνατή κι από το θάνατο. Ύμνησε τη Φιαμέτα του σαν άλλη Βεατρίκη ή Λάουρα, μελέτησε την αρχαία και τη μεσαιωνική λογοτεχνία, στάθηκε πηγή έμπνευσης για τον Τσώσερ και τον Σαίξπηρ, έγραψε σπουδαία ποίηση και -κυρίως- τα πρώτα έντεχνα ιταλικά μυθιστορήματα. ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ Ο Τζιοβάνι Βοκάκιο γεννιέται πιθανότατα το 1313 στη Φλωρεντία ή σε κοντινό χωριό ως νόθος γιος εμπόρου και μιας ευγενικής Παριζιάνας, αν και για τη χρονιά γέννησής του δεν υπάρχουν μητρώα και ιστορική συναίνεση. Ο Τζιοβάνι πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Φλωρεντία. Σύμφωνα με τις αυτοβιογραφικές αναφορές του, δεν ήταν καθόλου ευτυχισμένα, καθώς αγάπησε από μικρός τη λογοτεχνία (ήδη από τα εφτά του χρόνια), αν και ο πατέρας δεν ήθελε να ακούσει καν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Το 1321, ο Τζιοβάνι θα βρεθεί να μαθαίνει λατινικά, αν και ο πατέρας θα έχει τον τελικό λόγο παίρνοντάς τον μαζί του στη Νάπολη το 1327 για να μαθητεύσει στην οικονομία και τους νόμους της αγοράς. Έπειτα από έξι χρόνια άγονης προπαρασκευής στο υποκατάστημα της τράπεζας, μια περίοδο που μίσησε όσο τίποτα ο Βοκάκιος, ήταν πια ώρα να ακολουθήσει την καρδιά του. Η περίοδος αυτή δεν πήγε μάλιστα ολότελα χαμένη, αφού μέσω των διασυνδέσεων του πατέρα του έγινε δεκτός στη σοφιστικέ αυλή που τόσο αγαπούσε τις τέχνες και τα γράμματα. Κι έτσι παράλληλα με τη δουλειά του ως τραπεζικός υπάλληλος, μαθήτευε δίπλα σε αστρονόμους, δικηγόρους και λογοτέχνες, οι οποίοι θα τον φέρουν σε επαφή με τα γραπτά της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, της λατινικής γραμματείας αλλά και της γαλλικής μεσαιωνικής πεζογραφίας. Την περίοδο που μελετούσε το εκκλησιαστικό δίκαιο και σύχναζε στην αυλή του βασιλιά Ροβέρτου της Ανδεγαβίας, νόθος ο ίδιος, ερωτεύεται τη νόθα κόρη του βασιλιά, μια όμορφη νεαρή αριστοκράτισσα που αποκαλεί στα έργα του Φιαμμέτα (πιθανότατα την κόρη του βασιλιά της πόλης), η οποία για ένα διάστημα ανταποκρίθηκε στον έρωτά του και μετατράπηκε έτσι στην απόλυτη έμπνευση για όλα του τα πρώιμα ιταλικά έργα… Πρώτα έργα Τα πρώτα ποιήματα του Βοκάκιου απαθανάτιζαν τον έρωτά του για τη Φιαμμέτα και περιέγραφαν τα τεκταινόμενα στη ναπολιτάνικη βασιλική αυλή μέσα από αλληγορίες και φανταστικά περιστατικά. Ξεκινώντας από το 1334, άρχισε να δημοσιεύει τις πρώτες του ερωτικές συνθέσεις, μεταξύ των οποίων και δύο ιστορίες που θα επανεμφανίζονταν αργότερα στο «Δεκαήμερο». Στα ποιήματα της εποχής κατάφερε να εντάξει ακόμα και λαϊκά ιταλικά ρητά σε μορφή τέχνης, εκφράζοντας συναισθήματα με μια πρωτοφανή για την εποχή τολμηρότητα. Ξεχωρίζουν το μικρό ποίημα «Το κυνήγι της Άρτεμης», ο «Φιλόκαλος», ο «Φιλόστρατος» φυσικά, το ειδυλλιακό παραμύθι «Νυμφαίος του Αμέτο», το αλληγορικό ποίημα «Ερωτικό όραμα», το ερωτικό διήγημα με μορφή ερωτικού έπους «Φιαμμέτα» και το μυθολογικό ειδύλλιο «Νυμφαίος του Φιέζολε». Το «Δεκαήμερο» Το "Δεκαήμερο γράφηκε στη Φλωρεντία στα 1350-53. Αποτελείται από εκατό διηγήματα, χαρισμένα σε δέκα μέρη κι' από ένα προοίμιο. Σ' αυτό το τελευταίο, ο συγγραφέας περιγράφει με μεγάλη δύναμη την πανώλη, που το 1348 είχε πλήξει την Ευρώπη - τον "Μαύρο Θάνατο", όπως τον έλεγαν και εξολόθρεψε τη Φλωρεντία. Τα διηγήματα του "Δεκαήμερου" δεν είναι πάντοτε ερωτικά και ακόλαστα. Πολλά είναι τραγικά, ηρωικά, τρυφερά, παράλογα. Μέσα σ' αυτά περιγράφεται, με τρόπο θαυμαστό, ρεαλιστικό και ευχάριστο, μια ολόκληρη εποχή αλλά και γενικά η ανθρώπινη ψυχή, με τα πάθη της, με τις κωμικότητες της και τις ασχήμιες της. Ποτέ δεν πέφτει στο χυδαίο ο Βοκάκιος. Πάντα διατηρεί χάρη και μέτρο και στην πιο ελεύθερη αφήγηση. Πραγματεύεται το θέμα του με μεγάλη τέχνη και διαλέγει τις χαρακτηριστικές λεπτομέρειες με τις οποίες συναποτελεί μια ανυπέρβλητη σύνθεση. Για πρώτη φορά, ο Βοκκάκιος εισήγαγε στον πεζό λόγο, τη μικρή και τεχνική περίοδο. Πολύ συχνά και προπαντός στους διαλόγους του, αποβάλλει την υπερβολή και τη ρητορεία και εκφράζεται με δραματικότητα, χρησιμοποιώντας παροιμίες, φράσεις και λέξεις από την καθημερινή ζωή. Στα διηγήματα του "Δεκαήμερου", ο αναγνώστης αισθάνεται αμέσως ότι υπάρχει περισσότερη συζήτηση για πόθο παρά για αγάπη. Κι' όμως, η άσχημη ψυχολογική του κατάσταση που ήταν το κυριότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα στα πρώτα ποιήματα του Βοκκάκιου, είναι ολοφάνερη σε κάθε σελίδα τους. Το γράψιμό του είναι καυστικό, σατιρικό, χωρίς συναισθηματισμούς στις παρατηρήσεις του για τις ανθρώπινες αδυναμίες και με πλούσιο χιούμορ. Στα σχόλιά του για βασιλιάδες και ζητιάνους, για πόρνες, πριγκίπισσες, μεγάλους εμπόρους και καλόγηρους, ο χώρος που κινούνται τα πρόσωπα του "Δεκαήμερου" είναι τεράστιος. Δεν είναι μονάχα η Ιταλία του 14ου αιώνα. Οι ιστορίες του αντλούνται κι από αλλού: από την αραβική ή την περσική λογοτεχνία, ποτισμένες με το πνεύμα του συγγραφέα τους και του κόσμου, που αυτός τόσο καλά ήξερε. Οι ιστορίες του δεν έχουν χρονολογική τοποθέτηση. Η φρεσκάδα και το μοντέρνο ύφος τους, είναι τα στοιχεία εκείνα που διασκεδάζουν κι' ευχαριστούν τον αναγνώστη. Και παρά τα εξακόσια τόσα χρόνια που βαραίνουν τις ιστορίες του "Δεκαήμερου" τις νοιώθεις να’ ναι τόσο σύγχρονες και αιώνιες. Το "Δεκαήμερο" ήταν μια καμπή για τον Βοκκάκιο κι' από άλλη πλευρά. Τελειώνοντας το γράψιμό του, ήταν τελείως αλλαγμένος άνθρωπος. Με την επίδραση του φίλου του Πετράρχη, απομακρύνθηκε από την καθομιλουμένη, από τον επίγειο κόσμο του "Δεκαήμερου", στα λατινικά και στην ακαδημαϊκή και θρησκευτική ζωή. Και στο σημείο αυτό, εξήγησε με παραδείγματα αρκετά, αυτό που σήμερα θα το αποκαλούσαμε Αναγέννηση. Συνέταξε λεξικά και πληροφοριακές εγκυκλοπαίδειες. Ο Πετράρχης ήταν το πνεύμα που καθοδηγούσε τον Βοκκάκιο στη δεύτερη αυτή εποχή της ωριμότητάς του, κάτι σαν τον μέντορά του. Ο Βοκκάκιος, πέθανε ένα χρόνο αργότερα από τον Πετράρχη, το 1375, όμως το "Δεκαήμερο", μόλις τότε είχε αρχίσει να ζει. Έχει παραμείνει δημοφιλέστατο σε πολλές γλώσσες και σε κάθε γενιά. Άλλα έργα και κατοπινά χρόνια Το φθινόπωρο του 1350, ο Βοκάκιος υποδέχεται ως καλεσμένο του στη Φλωρεντία τον εθνικό ποιητή της Ιταλίας, Πετράρχη (Φραντσέσκο Πετράρκα), τον λογοτεχνικό του «δάσκαλο», όπως τον αποκαλούσε ο νεότερός του Βοκάκιος. Ο Πετράρχης μύησε τον Βοκάκιο στον αναγεννησιακό ουμανισμό και περαιτέρω στη λατινική και αρχαιοελληνική λογοτεχνία. Μεταξύ 1350-1354 τιμήθηκε από το βασίλειο της Φλωρεντίας με κρατικά αξιώματα και στάλθηκε σε πλήθος διπλωματικών αποστολών ως προβεβλημένο μέλος της τοπικής κοινωνίας. Από το 1355-1360 συνέχισε να συντάσσει τις λατινικές του πραγματείες, σε πλήθος τόμων η καθεμιά, που περιλαμβάνουν από πλήρη κατάλογο των γεωγραφικών προσωνυμίων που συναντάμε στους κλασικούς συγγραφείς μέχρι και βιογραφίες 104 γνωστών γυναικών (από τη βιβλική Εύα μέχρι και πριγκίπισσες της εποχής του). Κάτω από τις δικές του υποδείξεις μεταφράστηκαν στα ιταλικά τα ομηρικά έπη και έβαλε τους μαθητές του να αρχίσουν να διδάσκουν ελληνικά στη Φλωρεντία και την Τοσκάνη. Το 1362 ένας μοναχός τον προσέγγισε και τον ενημέρωσε για την προφητεία του για τον άμεσο θάνατο του Βοκάκιου, συνιστώντας του να εγκαταλείψει άμεσα τις επίγειες ασχολίες του και να αφιερωθεί στον Θεό. Βαθύτατα συγκλονισμένος, ο Βοκάκιος αποκήρυξε τα έργα του και θέλησε να τα καταστρέψει και χωρίς τη σωτήρια παρέμβαση του Πετράρχη, η εργογραφία του μπορεί να ήταν παρελθόν. Με τα οικονομικά του για άλλη μια φορά σε κακή κατάσταση, πήγε στη Νάπολη ψάχνοντας υποστήριξη από τους αριστοκράτες θαυμαστές του, αν και έφυγε σύντομα καθώς κανείς δεν τον χρηματοδότησε. Αφού πέρασε ένα τρίμηνο δίπλα στον Πετράρχη στη Βενετία (1363), λειτούργησε άλλες δύο φορές ως πρεσβευτής της Φλωρεντίας στον πάπα Ουρβανό Ε’ (1365 και 1367) και προσπάθησε για άλλη μια φορά να βρει τη θέση του στη ναπολιτάνικη κοινωνία (1370). Αποθαρρυμένος, αποσύρθηκε σε χωριουδάκι στα περίχωρα της Φλωρεντίας, όπου παρά την κακή κατάσταση της υγείας του διάβαζε καθημερινά αποσπάσματα της «Θείας Κωμωδίας» του Δάντη στον καθεδρικό της πόλης. Εκεί έμαθε αργοπορημένα τα νέα για τον θάνατο του καλού του φίλου Πετράρχη το 1374 και στις 21 Δεκεμβρίου 1375 ο Βοκάκιος άφησε την τελευταία του πνοή ως ένας από τη σπουδαία συγγραφική τριανδρία της αναγεννησιακής Ιταλίας… Βιβλιογραφία: Εγκυκλοπαίδεια: «Υδρία» Εκδόσεις Γ. Αξιωτέλλης και ΣΙΑ Ε.Π.Ε, Αθήνα 1985 Εγκυκλοπαίδεια: «Νέα Δομή» Εκδόσεις Δομή http://www.biblionet.gr/author/1470/Giovanni_Boccaccio http://www.newsbeast.gr/portraita/arthro/1879206/o-italos-piitis-tou-dekaimerou-vokakios http://www.politeianet.gr/books/boccaccio-giovanni-daremas-to-dekaimero-tou-bokkakiou-129168 http://www.protoporia.gr/author_info.php?authors_id=925322